Wat moeten we doen met mensen die misdrijven plegen? Volgens sommigen moeten we ze streng straffen door hun comfort en autonomie zoveel mogelijk af te nemen. Dat doen we ook in de Belgische gevangenissen, maar het is volgens mij een compleet verkeerde aanpak. Enkel door gevangenen goed te begeleiden, kunnen we het recidivecijfer verlagen.
Sinds het ontstaan van moderne gevangenissen, zijn er twee tegengestelde visies ontwikkeld op hun functie. De ene visie zegt dat de gevangenis hard moet zijn om potentiële misdadigers af te schrikken. De andere visie stelt dat de gevangenis crimineel gedrag moet corrigeren. De focus ligt op behandeling en begeleiding, zodat de gevangene uiteindelijk weer kan deelnemen aan het gewone maatschappelijke leven.
Wellicht doet de eerste visie het beter bij de gewone burger. Over gevangenen hoor ik vaak de opmerking dat hun cel te luxueus is, of hun straf te licht en te kort. Zelden hoor ik iemand klagen over de overbevolking, het gebrek aan sociaal contact en de beperkte focus op re-integratie.
Dat kan ik ook tot op zekere hoogte begrijpen. Sommige gevangenen hebben hun slachtoffers veel schade berokkend, dus de maatschappij eist vergelding en compensatie. Die moet er ook zijn volgens mij. Niet alleen om een signaal te sturen naar misdadigers, maar ook om het gevoel van straffeloosheid niet te verergeren.
Maar mijn visie op bestraffen is dat vrijheidsbeperking al een straf op zichzelf is. Wie dat betwijfelt, moet zichzelf maar eens een paar weken in een hotel laten opsluiten. We hoeven criminelen niet nog eens extra te straffen door hun eigenwaarde, zelfstandigheid en sociaal contact volledig af te nemen. Die aanpak is niet alleen onethisch, hij werkt ook gewoon niet.
Veel experten zijn het erover eens dat criminaliteit en recidive niet vermindert door gevangenisstraf. Dat zeggen ook de Australische wetenschappers uit Victoria die verschillende wetenschappelijke studies analyseerden. Zij concluderen dat gevangenisstraf geen effect heeft op recidive en in sommige gevallen zelfs criminaliteit verhoogt. Mogelijk komt dat omdat de gevangenis als school voor criminaliteit dient: misdadigers kunnen er nieuwe criminele contacten leggen en vaardigheden van elkaar leren. Eenmaal buiten kan dit goed van pas komen, zeker als ze geen werk vinden door hun criminele voorgeschiedenis.
In de gevangenis leggen misdadigers nieuwe criminele contacten en leren ze nieuwe vaardigheden
In de gevangenis verliezen gedetineerden het grootste deel van hun zelfstandigheid, mogen ze slechts een uur per dag uit hun cel en hebben ze weinig toegang tot sociale en mentaal stimulerende activiteiten. Dit heeft een grote impact op hun cognitieve en sociale vaardigheden. Dat is problematisch, want deze vaardigheden hebben ze net nodig om te werken en gezonde sociale relaties aan te gaan. En laten dat net nu twee dingen heel belangrijke factoren zijn om terug goed in de maatschappij te kunnen functioneren.
Er zullen nu zeker mensen stellen dat gevangenen helemaal niets moet leren in de cel. Ze moeten alleen gestraft worden. Het enige doel van de gevangenis is wraak nemen volgens deze visie. Maar als dat jouw visie is, stel jezelf dan eens de vraag: wat hebben we eigenlijk aan wraak? Buiten een korte bevrediging van onze primitieve vergeldingsdrang, eigenlijk niets. Vergeet niet: 99% van de gevangenen komt ooit vrij. Hen vijf jaar in een vergeetput steken en straffen uit wraak, zal geen betere mensen van hen maken. In tegendeel.
Stel je voor dat je een agressieve hond hebt die een gevaar vormt voor jezelf en je familie. Je stopt hem in een kooi om je omgeving te beschermen en de hond te straffen. Je laat hem slechts één keer per dag naar buiten voor een wandeling, beperkt zijn contact met andere honden en geeft hem nauwelijks aandacht of speelgoed om zich mentaal mee bezig te houden. Denk je dat als je deze hond na een aantal jaar minder agressief zal zijn? Vast niet. Je zou hem naar de hondentrainer sturen om te rehabiliteren. Waarom zou dit dan anders zijn bij mensen?
Een mogelijke tegenwerping is dat honden niet beseffen waarom ze gestraft worden en mensen wel. De mens zal dus beseffen dat hij zijn straf aan zichzelf te wijten heeft. Om opnieuw straf te voorkomen, zal hij geen misdaden meer plegen. Het klinkt aannemelijk, maar toch zijn experten het hier niet mee eens. Het idee veronderstelt dat mensen steeds rationele beslissingen maken, maar dit is niet zo. Veel recidivisten zijn impulsief en staan niet stil bij de gevolgen van hun daden, of denken dat ze ermee zullen wegkomen. Indien afschrikking zou werken, dan zouden landen met heel strenge straffen zoals de doodstraf minder misdadigers moeten hebben, maar dat is niet het geval.
LEES OOK. Noorwegen vs De Verenigde Staten: twee gevangenissystemen onder de loep
Bestraffen alleen werkt dus niet. Daarom moeten we de focus verleggen naar rehabiliteren. De maatschappij wordt dan nog steeds beschermd en de daders gestraft, maar het voornaamste doel is om ze voor te bereiden op een leven in de gewone maatschappij.
Om dat goed te doen, moeten we eerst begrijpen waarom mensen in de gevangenis belanden en recidiveren. Enkele belangrijke factoren zijn armoede, drugsverslaving en psychische problemen. Idealiter worden alle factoren in de samenleving structureel aangepakt, maar zeker deze laatste twee kunnen en moeten ook in de gevangenis behandeld worden. Daarvoor zijn er professionele begeleiders nodig die deel moeten uitmaken van het vaste gevangenispersoneel, zoals een cipier voor de veiligheid instaat.
Naast behandeling, moeten begeleiders de gevangenen belonen voor goed gedrag en stimuleren om aan sociale activiteiten deel te nemen. Gevangenen zouden vaak samen moeten koken, werken en sporten. Deze activiteiten houden hen niet alleen fysiek en mentaal bezig, maar onderhouden ook hun vaardigheden die belangrijk zijn voor het leven in de vrije samenleving. Gevangenen zullen ook aangemoedigd worden om te studeren of een beroep te leren die ze na hun vrijlating kunnen uitoefenen.
Ex-gevangenen kunnen makkelijk hervallen in oude gewoontes als ze er alleen voor staan. Daarom is het essentieel dat de overheid hen werk, een degelijke verblijfplaats en de nodige psychische begeleiding garandeert. Daarnaast moeten de begeleiders erop toezien dat de ex-gevangenen genoeg sociale contact hebben. Deze aspecten zijn cruciaal om een normaal leven op te bouwen en niet opnieuw in de criminaliteit te belanden.
Een seriemoordenaar zal niet veranderen omdat hij met zijn medegevangenen mag koken
Uiteraard doen Belgische gevangenissen al voor een deel aan rehabilitatie, maar ze schieten volgens mij nog steeds tekort. Door de overvolle gevangenissen is het moeilijk om iedereen individueel te begeleiden en om veel activiteiten te voorzien. Ons land focust nog steeds meer op straffen dan op rehabiliteren. Nochtans ben ik ervan overtuigd dat er minder recidivisten zullen zijn als we anders omgaan met gevangenen en ex-gevangenen beter opvolgen.
Maar ik ben ook niet naïef. Rehabilitatie is geen mirakeloplossing. Ik verwacht niet dat een seriemoordenaar zal veranderen omdat hij met zijn medegevangenen mag koken of gestimuleerd wordt om weer te studeren. Sommige mensen vallen niet te veranderen, maar dat wil niet zeggen dat we het daarom niet moeten proberen.
Ik besef ook dat er een aantal praktische problemen zijn. Het zal tijd en geld kosten. En het is geen electoraal populair idee. Niet veel mensen willen graag investeren in gevangenen. Toch is dat wat we moeten doen om het probleem van onze overvolle gevangenissen op te lossen. Niet wraak, maar rehabilitatie werkt. Dat weten de experten al. Nu nog de gewone burger en politici.
2022 © – The Crime Files – All rights reserved