VOOR/TEGEN: Schuilt er een moordenaar in ieder van ons?

Achtergrond

VOOR/TEGEN: Schuilt er een moordenaar in ieder van ons?

De meningen over deze breinbrekende kwestie zijn verdeeld. Terwijl sommigen zeggen dat ieder van ons een fysieke moord kan plegen, spreken anderen dit sterk tegen. Wij spraken klinisch psycholoog Jurgen Nys: ”Biologisch gezien kan je wel zeggen dat mensen in staat zijn tot doding”. Maar ook criminoloog Christophe Busch, die dit tegenspreekt: ”Wij zijn als sociale dieren geremd om gewelddadig te zijn.”

JA

Jurgen Nys – klinisch psycholoog

NEE

Christophe Busch – criminoloog

Nys: “Je moet onderscheid maken tussen twee vormen van moord: geplande moorden en impulsieve moorden. Die laatste vorm is een vorm van moord dat elke doorsnee mens biologisch gezien kan uitvoeren. De mens, zeker mannen, hebben een bepaalde status te verdedigen. Ze hebben dit gewoon evolutionair meegekregen. In een aantal situaties kan dit aanleiding geven tot extreme agressie. Dit alleen in bepaalde omstandigheden en contexten.”

LEES OOK. Wat is een psychopaat?

Wat voor omstandigheden?

Nys: “Uit onderzoek blijkt dat 80% van de moorden gepleegd worden door mannen. De meeste slachtoffers zijn ook mannen. Moorden is dus vooral een ‘mannenzaak’. Vaak is de grootste motivatie hierachter om een bepaalde reputatie te behouden. Ook jaloezie kan een grote aanleiding zijn. Er blijkt dat er toch een bepaalde rivaliteit is tussen mannen, naar vrouwen toe. Partnermoord komt ook vaak voor wanneer er vermoeden of sprake is van ontrouw. Ook door een relatie te beëindigen kan bij een man dit instinct naar boven laten komen. Het is dus sterk situationeel gestuurd.”

“Heel wat ernstige agressie wordt ook gepleegd onder invloed van alcohol of drugs. Als die cocktail van bovenstaande zaken aanwezig is, denk ik dat iedereen in staat is tot moord. Agressie hoort bij de mens. We zijn natuurlijk ook sociale wezens en hebben met elkaar afgesproken dat agressie niet kan. Door alcohol of drugs kunnen die sociale remmingen hun kracht verliezen en kan die extreme agressie getriggerd worden.”

“80% van de moorden gepleegd worden door mannen”

Dus in principe kunnen zelfs de meest mentaal stabiele mensen moorden?

Nys: “Het zou kunnen dat iemand met een psychologisch perfect profiel toch overgaat tot een doding enkel en alleen omdat er verschillende factoren hem of haar daartoe leiden: alcohol, overspel of zelfs slaaptekort. Het menselijke gedrag is zeer complex. Iedereen en elke situatie is anders. Het is een zeer genuanceerde vraag, waarvan het antwoord afhankelijk is van persoon tot persoon.”

“Agressie hoort bij de mens”

Hoe zit het met geplande moorden? Kan iedereen zomaar voorbedacht moorden?

Nys: “Als we het hebben over de geplande moord, dan denk ik dat er wel wat disfuncties moeten zijn in het psychologisch profiel van de dader, zoals narcisme of psychopathie. Want er gaat planning aan vooraf. De impuls van het moment is er dus niet. Je ziet ook hoe mensen met psychopathische kenmerken die sociale remmingen bijna niet hebben, waardoor ze sneller in staat zijn om een geplande moord uit te voeren. Het zijn daarom niet allemaal niet psychopaten die geplande moorden plegen, maar ze scoren wel een stuk hoger dan de doorsnee persoon.”

Veel mensen zeggen dat ze de verkrachter of moordenaar van een naaste zouden vermoorden als ze weten wie het is. Hebben zij dan ook een psychopathisch kantje?

Nys: “Dat is een hele normale reactie. Het is een reflex op zo’n situatie. Maar er is een groot verschil tussen de eerst gedachte en het effectief uitvoeren. De doorsnee persoon heeft de spontane reactie om op deze manier te reageren, maar onze sociale remmingen hebben die biologische reactie bijgevijld. We weten wat kan en niet kan. Wraakacties zijn dus eerder uitzonderlijk.”

Busch: “Wij zijn als sociale dieren geremd om gewelddadig te zijn. Maar die remmingen kunnen vervagen. Dat doe je bijvoorbeeld door wat we in de criminologie neutraliseringstechnieken noemen. Je praat je acties goed door bijvoorbeeld te zeggen: ’ik schiet niet op de medemens, maar op de vijand‘. Bij sommige mensen werkt dat heel goed, omdat hun empathie lager ligt. Dat maakt de ’gewone’ mens anders dan de moordenaar.”

LEES OOK. Nature vs nurture: is een misdadiger zo geboren? Of ligt het aan de omgeving?

Dus onze empathie ligt hoger dan die van Dutroux of De Gelder, dat maakt ons anders dan hen?

Busch: “Zij hebben ernstige persoonlijkheidsproblematieken. Dat maakt het voor hen makkelijker om geweld te plegen, omdat zij weinig remmingen hebben. Ik had ooit een patiënt die stripfiguren zag, die hem vertelden dat hij zijn vader iets moest aandoen. Dat maakt dat die persoon die de feiten heeft gepleegd ‘minder schuldig’ is, omdat hij een stoornis heeft. Hij heeft niet gekozen om die stripfiguren te zien. Het neemt de schuld niet weg, maar het toont aan dat de ‘gewone’ mens, die deze stoornissen niet hebben, dezelfde acties niet kunnen nadoen.”

Zijn er nog ingrediënten die kunnen leiden tot de cocktail van een moordenaar?

Busch: “Mensen hebben liever een verklaring, maar die is er niet. Bij persoon X is het anders dan bij persoon Y. We kennen wel de ingrediënten die samen heel toxisch kunnen zijn. Dit zijn vaak persoonlijkheidsproblematieken zoals narcisme of antisociale persoonlijkheidsstoornis. Het is geen exacte wetenschap. Zo hoeft psychopathie niet te betekenen dat je iemand gaat vermoorden. De meeste succesvolle psychopaten zitten in het management. Onsuccesvolle psychopaten zitten in de gevangenis. Elke kwestie is dus anders.”

LEES OOK. Nature VS Nurture.

“Succesvolle psychopaten zitten in management. Onsuccesvolle psychopaten zitten in de gevangenis”

Wat dan met de doorsnee mannen die hun vrouw (of de minnaar) vermoorden bij overspel?

Busch: “Mannen die op dat moment in staat zijn tot moord, zijn niet doorsnee. Hoewel het een primitief instinct is dat naar boven komt op dat moment, heeft de doorsnee mens voldoende remmingen om dit tegen te gaan. Er moet een persoonlijkheidsproblematiek spelen bij die mensen om op dat moment in staat te zijn tot moord.”

Denk je dat de doorsnee mens ook niet zal moorden wanneer ze onder invloed zijn?

Busch: “Dit heeft zeker invloed. Alcohol en drugs hebben ook effect op onze hersenen. Dat werkt vooraf en achteraf; als je jezelf eerst lazarus drinkt, dan is het morele onderdrukt. Je bent minder geremd om geweld te plegen. Maar dan ontstaat er een andere problematiek: als je geweld gepleegd hebt, kan het zijn dat je in nuchtere toestand tot besef komt. Als je dan opnieuw drinkt, voel je de stress hierrond minder. Zo ontstaat een sneeuwbaleffect waarin je ziet dat mensen in een continu onderdrukte fase zitten. Mensen gaan dan een beetje gerobotiseerd de geweldplegingen uitvoeren. Dan zijn het eigenlijk geen mensen meer.”

deze manier te reageren, maar onze sociale remmingen hebben die biologische reactie bijgevijld. We weten wat kan en niet kan. Wraakacties zijn dus eerder uitzonderlijk.”

Achtergrond