Er zijn wereldwijd heel wat grote verschillen wanneer het op detentie aankomt. Ook in gevangenissen van Westerse samenlevingen varieert de manier van aanpakken fel. Zo zal je als gedetineerde een heel ander leven leiden in de Verenigde Staten tegenover Noorwegen. Wij zetten de grootste verschillen even op een rijtje.
Om een duidelijke vergelijking te maken, bekijken we twee zwaar beveiligde gevangenissen. Halden Prison in Noorwegen en Attica Correctional Facility in New York. Deze twee gevangenissen huizen criminelen van ongeveer hetzelfde kaliber.
In het Noorse Halden Prison huizen zo’n 250 gevangenen, die worden begeleidt door een staff van 340 personen. Hierbij zitten cipiers, maar ook leerkrachten, begeleiders en zorgpersoneel. Alle cipiers ondergaan er verplicht een opleiding van twee jaar, waardoor ze ook kunnen functioneren als maatschappelijk werkers. Het personeel is er gewend om in nauw contact te staan met de gevangenen. Zo eten, werken en sporten ze samen. Deze manier van werken is erg bewust, en noemt ‘dynamische veiligheid’. De cipiers en gevangenen krijgen een soort vertrouwensband, die steunt op wederzijds respect. ‘Het is geen rocket science,’ aldus gevangenisdirecteur Strømnes in de documentaire Breaking the Cycle, waarin de twee gevangenissen met elkaar vergeleken worden, “Het draait allemaal rond goede communicatie. Zie de gevangene niet als een crimineel, maar als een persoon die een misdaad beging.”
Het draait allemaal rond goede communicatie. Zie de gevangene niet als een crimineel, maar als een persoon die een misdaad beging.
In het Amerikaanse Attica ligt de populatie een stuk hoger. Een kleine 2500 gevangenen, die worden gesuperviseerd door een staff van 875. In een rapport van de Correctional Association of New York over Attica stond dat onder de staff een cultuur heerst van ‘decennialange racistische wreedheid, geweld, intimidatie en misbruik’. De situatie verbeterde door de jaren heen, onder meer door de installatie van camera’s. Toch heerst er nog steeds een sfeer van intimidatie en onderdrukking. “Wij zijn het uitschot van de aarde en verdienen het om gestraft te worden, bovenop de straf die de rechters ons oplegden. Dat is hoe de bewakers het bekijken”, zo sprak een Amerikaanse gevangene in Breaking the Cycle.
Ook de mentaliteit van de bewakers in erg verschillend. Zo sprak Maria Frøvik, cipier uit Halden: “Ik vind mijn werk erg zinvol. We kunnen gedetineerden helpen met toekomstplannen. We kunnen ze zien groeien en veranderen, terwijl we hun reis hier van A tot Z volgen.” De Amerikaanse cipiers kijken op een heel andere manier naar hun beroep: “Ik weet dat ik mijn werk goed doe. Ik weet niet of ik een dagelijkse directe positieve invloed heb op een gevangene. Ik doe gewoon mijn werk zoals het hoort. Mijn doel is om elke dag thuis te komen. Dat is de beloning die ik krijg, om mijn kinderen weer te zien”, aldus Michelle Boeheim, penitentiair inrichtingswerker in Attica. “Een goede dag?” ging Trevor MacIntyre, cipier in Attica verder, “Veilig en ongedeerd naar huis gaan, naar mijn familie. Dat is een goede dag.”
In het Noorse Halden, lijken “cellen” niet zo heel veel te verschillen van een appartement of kot in de gewone maatschappij. Gevangenen hebben een bed, bureau, kast, schappen, een kleine badkamer, een koelkast en een raam. De inwoners hebben de mogelijkheid hun kamers te verlaten, want er zijn gemeenschappelijke keukens waar de gevangenen samen maaltijden bereiden en eten. Er is een garage waar bewakers naast gedetineerden werken, een pas geopend restaurant en een muziekstudio. Ook over het design van de gebouwen is uitvoerig nagedacht. Het complex moet namelijk zoveel mogelijk een dorp nabootsen, zodat bewoners zich als deel van een samenleving voelen. Het gebouwencomplex won volgens de BBC verschillende desginerprijzen. Aan dit designermodel hangt ook wel een stevig prijskaartje. Zo kostte het meer dan 162 miljoen euro om het project in 2014 te realiseren.
In Attica zijn de cellen iets meer wat je in de films ziet, of wat je je voorstelt wanneer je aan een gevangenis denkt. Lange gangen met getraliede hokken, met een kleine wastafel en toilet waar gevangenen open en bloot naar de wc moeten gaan. Dit geeft de officieren een open gezichtsveld. De open cellen garanderen dat de officieren altijd weten wat er gaande is. De gedetineerden mogen halverlings een deken ophangen als ze naar het toilet gaan, maar ze moeten wel altijd zichtbaar blijven. Ook over het design van de Amerikaanse gevangenis is uitvoering nagedacht, al is het niet om dezelfde reden als in Noorwegen. Hier draait het hele complex om veiligheid. In de wachttoren uitkijkend over het binnenplein zijn bewakers bewapend met semiautomatische geweren en “chemische middelen”, zoals traangas en pepperspray.
Het prijskaartje van de bouw van Attica Correction Facility lag een stuk lager dan zijn tegenhanger in Noorwegen. Zo kostte het 8,5 miljoen euro om de Amerikaanse gevangenis in 1931 te bouwen
Als je in je cel zit en bezig bent met je problemen, met daarbovenop nog een knorrende maag? Het maakt je gek.
Amerikaanse gevangenissen staan al langer onder vuur voor het voedsel dat aan gevangenen wordt gegeven. Zo was er in 2018 een reeks hongerstakingen en opstanden in verschillende gevangenissen over het hele land. De gevangenen hadden een lijst van tien eisen, waaronder een eis over betere voeding en de levenskwaliteit binnen gevangenissen. “Het voedsel dat gevangenen krijgen, is soms oneetbaar, soms bedorven of verrot,” zegt Amani Sawari, van Jailhouse Lawyers Speak (JLS), een netwerk van gevangenen die rechtsbijstand en training bieden aan medegevangenen aan eater. “In zulke omstandigheden kan je geen decennia lang gezond leven.”
Wanneer je als gevangene niet kan terugvallen op extra eten uit het winkeltje, honger je volgens de Amerikaanse gedetineerden uit in Attica. “Je laatste maaltijd is om vijf uur, dus als je in je cel zit en bezig bent met je problemen, met daarbovenop nog een knorrende maag, dan kan dat wreed zijn. Het maakt je gek.” aldus een gevangene in Breaking The Circle.
In de Halden gevangenis daarintegen wordt etenstijd net gezien als een belangrijk deel van de dag. De keuken dient als een ontmoetingsplaats, waar je je sociale vaardigheden kunt ontwikkelen terwijl je een maaltijd deelt met anderen. De gevangenen koken er samen, al zijn de regels hierrond ook vrij strikt. De uren staan vast. De gevangenen krijgen een voedzaam aanbod, dat op tijd varieert.
In Halden draait het gevangenschap voornamelijk maar om één ding, de gedetineerden opnieuw klaarmaken om succesvolle burgers te zijn. Hierdoor is onderwijs en bijscholing er erg belangrijk. Je kan er leren schrijven, maar ook op universitair niveau diploma’s halen. “Van buitenaf lijkt het misschien dat we te goed leven. Maar je moet begrijpen dat we nog steeds opgesloten zitten. Als je mensen slecht behandelt, wat gebeurt er dan als ze vrijkomen? Mensen moeten in de gevangenis kunnen inzien dat ze meer zijn dan de dingen die ze in het verleden deden”, aldus een gevangene in Breaking the Cycle.
In Attica smeken gevangenen al jaren om betere educatie. In 2015 schreef gevangene Lennon een open brief die gepubliceerd werd in de New York Times, over de nood aan onderwijs in de gevangenis. Lennon opperde dat gevangenen door educatie de kans krijgen om betere mensen te worden, en minder kans hebben om een nieuwe misdaad te begaan nadat ze vrijkomen. “De meesten van ons zullen op een dag de gevangenis verlaten”, schreef Lennon. “We moeten voorbereid zijn om terug te keren naar de buitenwereld, zodat we daar kunnen blijven.”
Maar welk gevangenissysteem is nu het beste? Het antwoord is minder evident dan je denkt. “Als je je afvraagt of een gevangenissysteem effectief is, dan hangt dit af van welke functie je de straf wil geven”, aldus Tom Vander Beken, professor Criminologie, Strafrecht en Sociaal recht aan de Universiteit Gent. Dient de straf om pijn te doen? Of heeft ze als doelstelling om te reintegreren? “Er zijn een hoop mogelijke doelstellingen die men met een gevangenisstraf wil bereiken. Men moffelt dat vaak weg door te zeggen dat gevangenisstraffen voornamelijk voor re-integratie dienen. Dat is natuurlijk niet correct . Er zijn ook heel wat andere functies zoals vergelding, retributie, herstel van het slachtoffer, maar ook de bescherming van onze maatschappij.”
Wanneer mensen stoppen met criminaliteit, heeft dit zelden iets te maken met het feit of ze al dan niet opgesloten zitten. Het gaat om een leven bouwen dat belangrijker is dan de criminaliteit.
De Amerikaanse en Noorse gevangenissystemen focussen volgens Vander Beken op twee heel andere doelstellingen. Scandinavische gevangenissen zetten heel erg in op de re-integratie en normalisering. Het leven binnen de gevangenismuren moet zoveel mogelijk gelijk zijn aan dat erbuiten. “Hierdoor is de enige ‘straf’ die in Noorse gevangenissen overblijft de vrijheidsberoving zelf”, volgens Vander Beken. “In het Amerikaanse systeem ligt dit helemaal anders. Hier wordt de focus veel meer gelegd op de straf zelf. Aspecten van re-integratie zijn er veel minder uitgewerkt of komen amper aan bod, waardoor een grotere recidive en hogere opsluitingsgraad het gevolg is.”
Wanneer je de recidivegraad van de twee systemen vergelijkt, merk je dat bij het Amerikaanse systeem veel meer gevangenen na hun vrijlating weer terugkeren dan bij het Noorse systeem. Zo is de recidivegraad in Amerika 76,6 procent. In Noorwegen daarentegen ligt deze op twintig procent, een van de laagste percentages ter wereld.
“Het draait allemaal rond keerpunten”, gaat Professor Vander Beken verder, “Wanneer mensen stoppen met criminaliteit, heeft dit zelden iets te maken met het feit of ze al dan niet opgesloten zitten. Het gaat om een leven bouwen dat belangrijker is dan de criminaliteit. Dit kan familie zijn, maar ook een nieuwe passie of een job. In contexten waar er een zo normaal mogelijke atmosfeer wordt gecreëerd en dus ruimte is om te groeien en te leren, kunnen deze keerpunten tijdens de detentie gevormd worden.”
“Noordse landen hebben eigenlijk traditioneel al een cultuur die erg gericht is op gemeenschap en inclusie. Dat betekent dat ook veroordeelden tot die gemeenschap blijven behoren en daar ook in terugkeren. Het Amerikaanse systeem is veel meer op het individu en zijn individuele vrijheden gebaseerd. De rol van de overheid is er om tegen personen die bepaalde regels overtreden te interveniëren want die schaden de rechten van anderen. Het idee van uitstoten en exclusie past meer in een Amerikaans systeem dan in dat gemeenschapsgerichte Scandinavische systeem. Daar is solidariteit en zorg voor elkaar veel belangrijker dan in een systeem waar het ieder voor zich is, wat men vooral terugvindt in de erg liberale Amerikaanse context.”
2022 © – The Crime Files – All rights reserved
